Mở 'cánh cửa' Luật HTX năm 2023 cho HTX

Luật HTX năm 2023 đã có nhiều điểm mới nhằm tháo gỡ và thúc đẩy khu vực KTTT, HTX phát triển. Một trong những điều này được ông Hoàng Trọng Thủy, chuyên gia nông nghiệp, chỉ ra rằng Khoản 2 Điều 69 Luật HTX 2023 quy định HTX được thành lập doanh nghiệp của HTX theo Luật Doanh nghiệp.

Xây nền vững chắc

Đây có lẽ là một trong những điều mong mỏi lớn của các tổ chức kinh tế tập thể, bởi việc quy định sự tồn tại các pháp nhân khác nhau trong tổ chức HTX có thể giúp HTX huy động được nguồn lực lớn hơn từ các thành phần kinh tế để phát triển.

Từ thực tế hoạt động của HTX Xuyên Việt (Hải Dương), ông Lê Văn Việt, Giám đốc HTX cho biết quy định cho phép thành lập doanh nghiệp của HTX sẽ tạo ra “cú hích” đối với sự phát triển kinh tế tập thể trong thời gian tới. Thực tiễn HTX Xuyên Việt đã liên kết và hình thành được doanh nghiệp trong HTX. Doanh nghiệp được thành lập nhằm mục tiêu hỗ trợ HTX trong hoạt động, liên kết, tiêu thụ, sử dụng sản phẩm, dịch vụ.

Hiện nay, khu vực kinh tế tập thể, HTX đang tạo việc làm 2,8 triệu lao động và thu hút 6,94 triệu thành viên là hộ gia đình, chủ yếu ở địa bàn nông thôn. Hoạt động của khu vực kinh tế tập thể, HTX đang góp phần quan trọng trong bảo đảm an ninh lương thực, phát triển bền vững đất nước. Chính vì vậy, khi Luật HTX năm 2023 với nhiều đổi mới được cho là sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các HTX hoạt động bình đẳng với các doanh nghiệp, thu hút thêm hộ cá thể vào HTX, từ đó mở rộng độ phủ về an sinh xã hội.

Luật HTX năm 2023 sẽ mở ra nhiều cơ hội cho các HTX.

Tuy nhiên theo ông Phạm Bá Thảo, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc HTX nuôi trồng thủy sản Quảng Chính (Thanh Hóa), mốc thời gian 1/7 để Luật HTX năm 2023 chính thức đi vào cuộc sống không còn nhiều. Chính vì vậy, các cơ quan quản lý cần nhanh chóng ban hành các văn bản hướng dẫn, văn bản dưới luật một cách phù hợp để Luật HTX 2023 nhanh chóng đi vào thực tiễn.

Bà Lê Thị Xuân Quỳnh, Trưởng Phòng Chính sách và Kinh tế hợp tác quốc tế, Cục Kinh tế hợp tác (Bộ KH&ĐT) cũng bày tỏ sự cần thiết của việc đẩy nhanh công tác xây dựng văn bản quy định chi tiết luật nhằm hướng dẫn cụ thể các quy định tại luật đã được Quốc Hội giao cho Chính phủ. Trong đó, cần nghiên cứu và xây dựng cụ thể các chính sách hỗ trợ đối với khu vực kinh tế tập thể, HTX theo hướng phát triển bền vững.

Điều này được các HTX và nhà chuyên môn nhấn mạnh bởi trước đó, khi Luật HTX năm 2012 đi vào thực tiễn đã có văn bản dưới luật như Nghị định số 193/2013/NĐ-CP; Thông tư số 03/2014/TT-BKHĐT nhằm hướng dẫn chi tiết thực hiện Luật. Vậy nhưng quá trình triển khai cho thấy, ngay các văn bản hướng dẫn chi tiết thực hiện Luật HTX 2012 vẫn còn vướng rất nhiều vấn đề khiến các HTX khó áp dụng vào thực tiễn.

Cụ thể như việc đăng ký thành lập HTX, Liên Hiệp HTX được quy định chi tiết tại tại Nghị định số 193 và Thông tư số 03... Nhưng theo các HTX, vấn đề hồ sơ, quy trình đăng ký, thủ tục giấy tờ còn rất phức tạp, chưa logic, chưa phù hợp với thực tiễn của các HTX, nhất là các HTX ở nông thôn, vùng sâu vùng xa. Những điều này không những không mang lại hiệu quả trong đăng ký thành lập mà còn làm cản trở, mất nhiều thời gian, công sức của các HTX và gây khó khăn trong công tác quản lý HTX.

Ngay vấn đề giải thể HTX cũng khiến nhiều HTX rơi vào cảnh dừng hoạt động nhưng không thể giải thể vì những quy định cứng nhắc tại Nghị định số 193 và Thông tư số 03 như bắt buộc thành lập Hội đồng giải thể, thông báo lên phương tiện thông tin đại chúng của địa phương… Thực trạng này diễn ra trong suốt thời gian qua đã làm giảm lòng tin của người dân đối với khu vực KTTT, HTX và ảnh hưởng đến quá trình phát triển, đóng góp chung của mô hình HTX kiểu mới…

Nâng hiệu quả trong thực tiễn

Có lẽ những khó khăn trong thực hiện văn bản dưới luật trong đăng ký, giải thể HTX thời gian tới sẽ không còn bởi những đổi mới trong Luật HTX năm 2023. Tuy nhiên những đổi mới trong Luật HTX 2023 cũng chính là điều được các chuyên gia lưu ý bởi có những điểm, những quy định HTX có thể nắm được và thuận lợi khi ứng dụng vào thực tiễn nhưng có những quy định với khả năng, nội lực của các thành viên, không phải HTX nào cũng có thể lĩnh hội hết để áp dụng hiệu quả.

Liên minh HTX Việt Nam đã phối hợp cùng Tổ chức Lao động quốc tế ILO  tại Việt Nam và NXB Hồng Đức phát hành cuốn sách "Luật Hợp tác xã năm 2023" song ngữ tiếng Việt - tiếng Anh để giúp nhân dân, HTX và các tổ chức, đơn vị... thuận lợi trong tiếp cận.

PGS. TS Chu Tiến Quang, nguyên Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng đối với Luật HTX năm 2023, vấn đề giao dịch nội bộ đã được đề cập. Nhưng các HTX cần nắm bắt, theo dõi cụ thể vấn đề về giao dịch nội bộ (bên ngoài) để được miễn giao dịch nội bộ (bên trong). Muốn vậy, các HTX phải tách được rõ giao dịch nội bộ (bên ngoài) và giao dịch nội bộ (bên trong) để đòi hỏi quyền lợi cho chính mình. Bởi khi HTX không chứng minh được hai yếu tố này tách bạch nhau thì rất dễ bị đánh đồng và khi đó, HTX vẫn phải chịu thuế thu nhập doanh nghiệp.

“Trong khi đó, Luật HTX 2023 và thậm chí là nghị định chi tiết luật sau này có thể không nói về giao dịch nội bộ được tính trên công thức cụ thể nào nên các thành viên trong HTX phải cùng nhau họp bàn, thảo luận từ đó đưa ra một mức giá để tính ra giao dịch nội bộ. Vì không có giá giao dịch nội bộ cụ thể thì sẽ không được tính là giao dịch nội bộ”, PGS. TS Chu Tiến Quang cho biết.

Ngay như các chính sách hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực, thông tin, tư vấn cho các HTX đã được quy định trong Điều 20 Luật HTX 2023. Những quy định này được đánh giá là đã mở rộng thêm về chính sách hỗ trợ thông tin, chính sách về tư vấn và chính sách hợp tác quốc tế về đào tạo nhân lực cho KTTT, HTX so với quy định trong Nghị quyết số 20-NQ/TW.

Tuy nhiên, có những ý kiến cho rằng để các quy định về phát triển nguồn nhân lực, thông tin, tư vấn cho HTX trong Luật HTX 2023 được hiệu quả hơn nữa, các cơ quan quản lý cần quy định các nội dung chi tiết của chính sách hỗ trợ này như xây dựng và triển khai các nội dung chuẩn theo chương trình quốc tế về đào tạo chính quy cho kinh tế tập thể, HTX tại cơ sở đào tạo đại học, trường bồi dưỡng lý luận chính trị, quản lý nhà nước cho cán bộ, đảng viên. Đi liền với đó cần quy định cụ thể về thời gian, cách thức đào tạo từng chức danh và cấp chứng chỉ sau đào tạo…

Có thể thấy, cánh cửa mở ra cho các HTX rất rộng khi Luật HTX năm 2023 chuẩn bị chính thức đi vào thực tiễn. Lúc này, mô hình kinh tế tập thể, HTX ngày càng được tạo điều kiện để phát triển.

Tuy nhiên, Luật HTX năm 2023 cũng giống như nhiều văn bản pháp luật khác, rất dài, rất nhiều quy định mang tính kỹ thuật, vĩ mô nên đối với người dân, thành viên HTX khó có thể nắm bắt nhanh, toàn bộ, chi tiết, thấu đáo hết các điều kiện, quy định một cách thông suốt. Chính vì vậy, các cơ quan quản lý, chính quyền địa phương cần tích cực tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn đi liền với việc ban hành các văn bản chi tiết luật một cách phù hợp, tránh chồng chéo… đề các HTX có thể thuận lợi trong nắm bắt, áp dụng Luật HTX 2023 vào thực tiễn.