Khoa học công nghệ tạo sức bật để HTX tăng trưởng đột phá

Nhiều chuyên gia khẳng định, vai trò trụ cột của khoa học công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST) chính là chìa khóa để khối kinh tế này đạt được tốc độ tăng trưởng và đóng góp vào mục tiêu tăng trường hai chữ số mà Việ Nam đang hướng đến vào những năm tiếp theo, đồng thời nâng cao vị thế và sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Sự dịch chuyển từ mô hình sản xuất truyền thống sang mô hình vận hành dựa trên công nghệ không chỉ là lựa chọn mà đã trở thành con đường sống còn cho hàng triệu hộ kinh doanh cá thể liên kết trong hợp tác xã (HTX).

Chuyển đổi số là nền tảng của mọi tăng trưởng

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và số hóa, tốc độ tăng trưởng của một nền kinh tế phụ thuộc rất lớn vào khả năng ứng dụng công nghệ. Đối với HTX mục tiêu tăng trưởng cao chỉ có thể đạt được thông qua việc đồng bộ hóa các yếu tố, mà chuyển đổi số (CĐS) đóng vai trò nền tảng để mở ra không gian phát triển mới.

Về vấn đề này, ông Thân Ngọc Hoàng, Phó Cục trưởng Cục ĐMST, Bộ Khoa học Công nghệ (KHCN), đã có những nhận định hết sức thẳng thắn và chiến lược. Ông nhấn mạnh một cách dứt khoát rằng: "Muốn kinh tế Việt Nam phát triển, tăng trưởng hai chữ số thì CĐS cần được đẩy mạnh để tất cả các ngành cùng tăng trưởng, trong đó có HTX”. Điều này cho thấy tầm nhìn chiến lược của Bộ KHCN, đó là coi CĐS là điều kiện tiên quyết để HTX thoát khỏi giới hạn của tăng trưởng tuyến tính thông thường.

Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là 3 trụ cột để giúp các HTX chuyển mình.

Thực tế hiện nay cho thấy, nhiều HTX vẫn còn chậm chân trong việc áp dụng công nghệ số, thậm chí có nơi còn chưa thực sự chuyển đổi số do hạn chế về nguồn lực và nhân lực. Tuy nhiên, chính sự chậm trễ này lại là động lực để Bộ KHCN, Liên minh HTX Việt Nam tập trung nguồn lực hỗ trợ. Ông Hoàng chỉ ra rằng, dù HTX chưa hoàn toàn CĐS nhưng đây lại là nền tảng quan trọng nhất để kích hoạt ĐMST cho khu vực này, bởi lẽ mọi sự thay đổi trong mô hình kinh doanh, quy trình sản xuất hay tiếp cận thị trường đều cần có một hạ tầng số vững chắc để vận hành.

Chuyên gia này cũng cho biết, Việt Nam muốn tăng trưởng hai con số cũng như khu vực HTX muốn phát triển bền vững cần lấy tri thức và công nghệ làm động lực chính, trong đó cần tập trung vào 3 trụ cột chính là KHCN (với mục tiêu đầu tư 1-1,5% GDP), ĐMST (mục tiêu 2-3% GDP) và CĐS (2-3% GDP). Khi 3 trụ cột này được triển khai đồng bộ, HTX sẽ có cơ hội vàng để chuyển mình một cách toàn diện.

Cụ thể, CĐS giúp HTX tiếp cận thị trường hiệu quả hơn thông qua thương mại điện tử và các nền tảng số, tối ưu hóa quy trình sản xuất bằng cách giảm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua công nghệ, đồng thời xây dựng một hệ thống quản lý minh bạch nhằm nâng cao niềm tin của thành viên và đối tác. “Và CĐS chính là bước đi đầu tiên, bắt buộc để HTX có thể tham gia vào sân chơi kinh tế hiện đại”, Phó Cục trưởng Cục ĐMST nhấn mạnh.

Tạo ra sự đột phá và khác biệt

Nếu CĐS là nền tảng, thì ĐMST chính là công cụ để HTX tạo ra sự đột phá và khác biệt. ĐMST không chỉ dừng lại ở việc tạo ra công nghệ mới, mà còn là việc áp dụng các mô hình, quy trình và phương thức quản lý mới. Đây là yếu tố sống còn để HTX tạo ra giá trị gia tăng và sự khác biệt trên thị trường, thoát khỏi vòng xoáy của sản xuất hàng hóa giá rẻ và kém cạnh tranh. Ông Hoàng khẳng định: “Muốn phát triển HTX thì ĐMST là rất quan trọng”.

Tuy nhiên, ĐMST không thể đi một mình được. Nó cần một hệ sinh thái hỗ trợ và một phong trào lan tỏa trong cộng đồng. Nhận thức rõ điều này, Bộ KHCN đang được giao xây dựng Đề án Quốc gia Khởi nghiệp. Mục tiêu của Đề án này là biến khởi nghiệp ĐMST trở thành một phong trào rộng khắp, trong đó có khu vực KTTT, HTX. Điều này đồng nghĩa với việc các HTX được khuyến khích thử nghiệm các giống cây trồng, vật nuôi mới, các quy trình sản xuất thông minh hoặc các mô hình kinh doanh số hoàn toàn mới, biến mỗi HTX thành một đơn vị kinh tế năng động, sẵn sàng chấp nhận rủi ro trong khuôn khổ cho phép.

Các HTX cần chủ động nắm bắt các chương trình hỗ trợ hiện có để nâng cao năng suất, chất lượng hàng hóa.

Để phong trào này thực sự hiệu quả, yếu tố cốt lõi và quyết định chính là nhân lực. Ông Thân Ngọc Hoàng nhấn mạnh: "Nền tảng của việc này chính là nhân lực của HTX. Muốn vậy, cần liên kết đào tạo nhân lực HTX giữa các viện, trường một cách khoa học”. Đây là một tầm nhìn chiến lược, hướng đến việc xây dựng đội ngũ cán bộ, thành viên HTX có kỹ năng số và tư duy đổi mới. Việc đào tạo không chỉ dừng lại ở các lớp học kỹ năng số cơ bản mà cần chuyên sâu hơn vào việc quản trị HTX số, giúp đội ngũ chủ chốt có khả năng ứng dụng các phần mềm quản lý, phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và thậm chí là trí tuệ nhân tạo (AI) vào điều hành. Sự liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước, Nhà trường (các viện, trường), Nhà khoa học và Nhà nông/HTX sẽ tạo ra chu trình khép kín, đảm bảo kiến thức được chuyển giao một cách thực tế và phù hợp với nhu cầu sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ của các HTX.

Từ sở hữu trí tuệ đến sàn giao dịch công nghệ

Để tạo đà cho HTX thực hiện ĐMST, vai trò hỗ trợ của Nhà nước thông qua chính sách và hạ tầng công nghệ là cực kỳ quan trọng. Sự hỗ trợ này được thể hiện rõ ràng qua hai khía cạnh chính: bảo vệ tài sản và xây dựng cơ chế tiếp cận công nghệ mở.

Đầu tiên là việc bảo đảm quyền lợi và tài sản trí tuệ (SHTT). Nghiên cứu và ĐMST chỉ phát huy tác dụng khi quyền SHTT được bảo vệ. Đây là yếu tố then chốt khuyến khích các HTX đầu tư vào việc cải tiến sản phẩm, giống cây trồng, vật nuôi hoặc quy trình sản xuất độc quyền. Ông Hoàng cho biết, Bộ KHCN đang có những động thái tích cực để tạo điều kiện tối đa cho HTX: "Từ trước, đăng ký SHTT có thời gian là 24 tháng, giờ giảm 18 tháng để đảm bảo quyền lợi cho HTX”. Việc rút ngắn thời gian xử lý thủ tục này là một tín hiệu mạnh mẽ, giúp HTX nhanh chóng bảo vệ thương hiệu, công thức sản xuất, và tự tin hơn khi tham gia các chuỗi cung ứng lớn, nơi yêu cầu cao về tính pháp lý và bản quyền.

Bên cạnh đó là việc xây dựng hạ tầng công nghệ chung và cơ chế mở cho HTX. Chuyên gia này lưu ý rằng khâu truy xuất nguồn gốc, phát triển chuỗi cần được chú trọng trong sản xuất kinh doanh nông sản, hàng hóa và HTX phải quan tâm đến cổng truy xuất quốc gia. Nền tảng truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ minh bạch hóa mà còn là yêu cầu để sản phẩm HTX đạt chuẩn xuất khẩu.

Một điểm đột phá khác chính là sự hình thành của Sàn giao dịch công nghệ quốc gia, được xem là trung tâm kết nối công nghệ lớn nhất cho đất nước. Ông Hoàng khẳng định: Sàn giao dịch công nghệ quốc gia được thành lập, tất cả các thành phần kinh tế tham gia, trong đó có HTX và có cả các các chuyên gia. HTX cần tìm kiếm, trao đổi thông tin liên quan đến KHCN, CĐS, ĐMST đều có thể tham gia sàn giao dịch. Sàn giao dịch này sẽ giải quyết bài toán về thông tin và chi phí, giúp HTX tiếp cận được những công nghệ tiên tiến, phù hợp với quy mô và đặc thù sản xuất của mình, từ đó giảm chi phí nghiên cứu và tối ưu hóa quy trình.

Đặc biệt, để giảm thiểu rủi ro cho HTX, một trong những rào cản lớn nhất đối với ĐMST, chính sách thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory Sandbox) đang được Bộ KHCN triển khai. Đây là cơ chế cho phép HTX ĐMST triển khai thử nghiệm các mô hình mới, các ứng dụng công nghệ mới trong một môi trường an toàn, có giới hạn và được giám sát. Ông Hoàng phân tích: "HTX ĐMST triển khai có thể thành công, hoặc không nên có thể thử nghiệm để biết năng lực, trình độ của mình”. Cơ chế này không chỉ giảm thiểu rủi ro pháp lý và tài chính, mà còn giúp HTX tự đánh giá năng lực CĐS và ĐMST một cách thực tế, làm tiền đề cho việc nhân rộng mô hình thành công. Đây chính là cách tiếp cận khoa học, tránh sự lãng phí nguồn lực trong quá trình chuyển đổi.

Rõ ràng, KHCN và ĐMST không chỉ là một lựa chọn mà là trụ cột bắt buộc để KTTT, HTX Việt Nam tồn tại và phát triển mạnh mẽ. Từ việc thúc đẩy CĐS như nền tảng, tạo ra phong trào ĐMST thông qua Đề án Quốc gia Khởi nghiệp, đến việc nâng cao chất lượng nhân lực và cung cấp hạ tầng hỗ trợ (Sàn giao dịch, Thử nghiệm có kiểm soát), tất cả đang tạo nên một hành lang pháp lý và kỹ thuật vững chắc. Các HTX cần chủ động nắm bắt các chương trình hỗ trợ hiện có như nâng cao năng suất, chất lượng hàng hóa, ĐMST quốc gia, và CĐS để không chỉ đạt được tốc độ tăng trưởng mà còn khẳng định vị thế của mình trong nền kinh tế số quốc gia. Con đường đã được vạch ra, và sứ mệnh đặt lên vai các HTX là phải hành động quyết liệt để biến cơ hội thành hiện thực.