Sắp xếp mô hình tổ chức hợp tác xã theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp

Thứ tư - 23/07/2025 09:25 0

Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm do Liên minh HTX Nghệ An tổ chức vào ngày 22/7/2025, các đại biểu dự Hội nghị đã được nghe các báo cáo trao đổi một số chuyên đề liên quan đến việc củng cố, sắp xếp mô hình tổ chức HTX; về tiếp cận chính sách tín dụng, về vấn đề tham gia BHXH; về kết nối, tiêu thụ sản phẩm khu vực KTTT, HTX.

BBT xin được đăng tải Chuyên đề Sắp xếp mô hình tổ chức hợp tác xã theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp do đồng chí Nguyễn Đình Trưng, TP Phát triển HTX – Liên minh HTX trao đổi tại Hội nghị. Đây là một nội dung quan trọng, thực tiễn, để các HTX trên địa bàn tỉnh nghiên cứu cùng thực hiện
1. Tình hình chung

Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua xác lập mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) thống nhất trong cả nước, phân định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền và cơ cấu tổ chức bộ máy của từng cấp chính quyền. Cấp huyện chính thức kết thúc hoạt động từ ngày 1/7/2025. Tuy nhiên, đây không phải là mục tiêu cuối cùng, mà chỉ là hệ quả của một mục đích lớn hơn, đó là Việt Nam muốn triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đồng bộ với quá trình sắp xếp, tổ chức lại bộ máy và thay đổi cơ chế quản lý, giảm cấp trung gian, hướng đến mục tiêu chuyển đổi trạng thái sang kiến tạo, chủ động phục vụ nhân dân, hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất kinh doanh ngày càng hiệu quả hơn.
Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ: Đề án về sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp cùng với các đề án kèm theo là những vấn đề rất hệ trọng, có tính lịch sử, không chỉ sắp xếp về tổ chức bộ máy, cán bộ và còn phân cấp về thẩm quyền, bố trí lại đơn vị hành chính, phân bổ về nguồn lực, tạo không gian phát triển. Mục tiêu là xây dựng chính quyền theo hướng gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân tốt hơn, đồng thời mở ra một cục diện mới trong phát triển đất nước với tầm nhìn lâu dài, ít nhất là trong 100 năm tới.
Quá trình sắp xếp đương nhiên sẽ có thay đổi nhưng những thay đổi này không ảnh hưởng và không gây khó khăn thêm cho môi trường đầu tư, kinh doanh. Khi sắp xếp sẽ tạo ra không gian phát triển kinh tế - xã hội lớn hơn, với các đơn vị hành chính có quy mô đủ mạnh để kết nối hạ tầng, kinh tế, kinh doanh thuận lợi hơn", Ngoài ra, cấp xã trong mô hình mới không chỉ là cấp gần dân, mà còn trực tiếp giải quyết nhiều công việc hơn với yêu cầu cao hơn và toàn diện hơn.
Sự sắp xếp chuyển đổi mô hình đó tác động tích cực không nhỏ đến khu vực kinh tế tập thể mà nòng cốt là hợp tác xã. Chính quyền địa phương hai cấp tạo đòn bẩy cho HTX phát triển. Sự thay đổi được kỳ vọng sẽ tăng cường sự tương tác và hỗ trợ trực tiếp giữa chính quyền cấp xã với các mô hình kinh tế tập thể. Với sự am hiểu về địa bàn, về từng hộ dân, cán bộ cấp xã có thể nhanh chóng nắm bắt những khó khăn, vướng mắc mà tổ hợp tác, HTX đang gặp phải để kịp thời tư vấn và hỗ trợ... Đối với chính các HTX, tư duy quản trị cần chuyển mạnh từ “tồn tại” sang “phát triển”. HTX cần xây dựng chiến lược trung hạn rõ ràng, tập trung sản phẩm chủ lực, vùng nguyên liệu, đối tác, năng lực nội bộ. Cần công khai tài chính, ứng dụng công nghệ số vào quản trị, kế toán, truy xuất nguồn gốc, mở rộng mạng lưới thành viên, kết nối thị trường.
Muốn HTX không bị bỏ lại phía sau mà thực sự trở thành “nòng cốt” tái cấu trúc ngành hàng, phát triển kinh tế nông thôn hiện đại, điều cốt lõi là phải chuyển từ cách tiếp cận quản lý sang kiến tạo, từ hỗ trợ phân tán sang xây dựng hệ sinh thái đồng bộ, từ cơ chế “xin - cho” sang minh bạch, tự chủ, trách nhiệm. Đó không chỉ là bài toán trước mắt mà còn là chiến lược dài hạn để phát triển một hệ thống HTX hiện đại, vận hành theo cơ chế thị trường nhưng định hướng xã hội, làm trụ cột cho nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh trong kỷ nguyên mới.
2. Một số thuận lợi và thách thức với hợp tác xã tại Nghệ An khi thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp.
a. Thuận lợi
* Về thủ tục hành chính và địa vị pháp lý HTX.
Căn cứ theo Điều 1 Nghị quyết 1678/NQ-UBTVQH15 quy định trên cơ sở Đề án 343/ĐA-CP về sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Nghệ An năm 2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định sắp xếp để thành lập các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Nghệ An thành 130 đơn vị.
Sau khi bỏ cấp huyện HTX vẫn hoạt động theo luật HTX năm 2023, về tư cách của HTX được quy định tại khoản 7 Điều 4 Luật HTX năm 2023 “Hợp tác xã là tổ chức có tư cách pháp nhân do ít nhất 05 thành viên chính thức tự nguyện thành lập, hợp tác tương trợ trong sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung về kinh tế, văn hóa, xã hội của thành viên, góp phần xây dựng cộng đồng xã hội phát triển bền vững; thực hiện quản trị tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ.”.
Khi sát nhập các xã, thay đổi địa giới hành chính, các HTX không phải bắt buộc thay đổi giấy Chứng nhận đăng ký HTX được quy định tại văn bản số 4370/BTC-DNTN ngày 25/4/2025 về hướng dẫn công tác đăng ký kinh doanh trường hợp có thay đổi địa giới hành chính của Bộ Tài Chính. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 125/2025/NĐ-CP ngày 11/6/2025, quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Tài chính. Tiếp đó là Thông tư số 43/2025/TT-BTC ngày 17/6/2025 của Bộ trưởng Bộ Tài chính về biểu mẫu sử dụng. Những văn bản pháp lý này được kỳ vọng sẽ mang đến những thay đổi căn bản trong cách thức hoạt động của các tổ hợp tác (THT), HTX và liên hiệp HTX (LHHTX). Sự thay đổi trọng tâm trong Nghị định 125/2025/NĐ-CP chính là việc chuyển giao một phần đáng kể các nhiệm vụ quản lý từ cấp huyện về cho cấp xã. Cụ thể, các công việc liên quan đến nhiệm vụ và thẩm quyền đăng ký của THT, HTX, LHHTX, vốn trước đây thuộc về Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp huyện theo quy định của Nghị định số 92/2024/NĐ-CP, nay sẽ do Cơ quan đăng ký kinh doanh cấp xã đảm nhiệm.
Như vậy, sau khi hệ thống chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động kể từ 01/7/2025 thì hệ thống văn bản về quản lý nhà nước về HTX, Tổ HT, Liên hiệp HTX đã được ban hành đầy đủ kịp thời. Mục tiêu xuyên suốt của những điều chỉnh này là nhằm tối đa hóa sự thuận tiện cho cả cơ quan quản lý nhà nước và chính các THT, HTX, LHHTX trong quá trình thực hiện các thủ tục hành chính. Sự phân cấp này được nhận định là phù hợp với bản chất của mô hình kinh tế tập thể, thường là các đơn vị kinh tế nhỏ, hoạt động gắn liền với địa bàn dân cư. Đồng thời, sự phân cấp này giúp khai thác được năng lực sẵn có của đội ngũ cán bộ cấp cơ sở, giúp tăng cường vai trò chủ động, gần gũi của cấp xã với người dân, HTX, THT, LHHTX.
Việc phân cấp mạnh mẽ cho cấp xã được kỳ vọng sẽ mở ra nhiều cánh cửa cơ hội mới. Đầu tiên và dễ thấy nhất, đó là sự giảm thiểu đáng kể về thời gian và chi phí đi lại. Thay vì phải đến trụ sở cấp huyện, giờ đây bà con nông dân, thành viên HTX có thể thuận lợi hơn trong việc hoàn tất các thủ tục ngay tại xã, nơi họ sinh sống và làm việc. Điều này không chỉ tiết kiệm tiền bạc mà còn cả công sức và thời gian. Đặc biệt, sự thay đổi này được kỳ vọng sẽ tăng cường sự tương tác và hỗ trợ trực tiếp giữa chính quyền cấp xã với các mô hình kinh tế tập thể. Với sự am hiểu về địa bàn, về từng hộ dân, cán bộ cấp xã có thể nhanh chóng nắm bắt những khó khăn, vướng mắc mà THT, HTX đang gặp phải để kịp thời tư vấn và hỗ trợ. Có thể thấy rằng, những cơ hội mà chính sách mới mang lại cho kinh tế tập thể, HTX là rất rõ nét. Một quy trình đăng ký nhanh gọn hơn chắc chắn sẽ là động lực lớn cho các HTX hoạt động, phát triển sản xuất kinh doanh. Việc thực hiện thủ tục đăng ký hoạt động ngay tại cấp xã sẽ rút ngắn đáng kể thời gian xử lý hồ sơ, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các THT, HTX mới thành lập hoặc cần điều chỉnh thông tin đăng ký. Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng đối với các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, nơi tốc độ và sự linh hoạt trong thủ tục hành chính có thể quyết định sự thành bại. Hơn nữa, việc tiếp cận thông tin và các nguồn hỗ trợ đối với HTX có thể sẽ trở nên dễ dàng hơn. Khi các nhiệm vụ quản lý được chuyển về cấp xã, HTX sẽ thuận tiện hơn trong việc tiếp cận các thông tin về chính sách, pháp luật mới, cũng như nhận được sự tư vấn, hỗ trợ trực tiếp từ cán bộ cấp xã một cách kịp thời và sát sao. Điều này sẽ giúp HTX nắm bắt cơ hội, tránh được rủi ro không đáng có.
* Thuận lợi trong mở rộng quy mô và liên kết SXKD
- Địa giới hành chính mở rộng, HTX, quỹ tín dụng thuận lợi hơn trong việc mở rộng thành viên trên địa bàn xã, không gian phát triển rộng hơn.
-Trên địa bàn xã có nhiều hợp tác xã cũng có ngành nghề kinh doanh tương đồng có nhiều cơ hội chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm.
- Có nhiều cơ hội liên kết với các HTX trên địa bàn xã để mở rộng quy mô SXKD làm đối trọng liên kết với các Doanh nghiệp trong việc thực hiện các dịch vụ kinh doanh.
- Thuận lợi trong việc tiếp cận các chủ trương của Đảng Chính sách của nhà nước về phát triển HTX.
b. Khó khăn thách thức.
- Do việc mở rộng địa giới hành chính trên địa bàn xã có nhiều HTX có ngành nghề SXKD tương đồng nên tính cạnh tranh, sang lọc cao yêu cầu HTX phải thực hiện dịch vụ kinh doanh tốt, nếu hoạt động kém hiệu quả dễ bị đào thải khỏi thị trường.
- Một số dịch vụ như thu gom vận chuyển rách thác thải, dịch vụ thủy nông nếu HTX làm không tốt dễ bị thay thế bới đơn vị khác trên địa bàn xã.
- Một số thành viên sẽ bỏ HTX này tham gia HTX khác làm dịch vụ tốt hơn, có lợi hơn dẫn đến các HTX yếu kém dễ bị mất thành viên, giảm quy mô .
3. Một số ý kiến đề xuất:
- Các hợp tác xã tiến hành tái cơ cấu tổ chức bộ máy theo Luật HTX 2023 bảo đảm tinh gọn hiệu quả, cụ thể: HTX siêu nhỏ bộ máy quản lý chỉ có 1 giám đốc và 1 kiểm soát viên.
- Hợp tác xã phải xây dựng chiến lược sản xuất kinh doanh xác định tầm nhìn, sứ mệnh của HTX để củng cố các hoạt động SXKD hiệu quả bảo đảm lợi của người lao động và thành viên HTX trong khi lương tối thiểu vùng sắp tăng lên.
- Nghiên cứu thành lập Liên hiệp hợp tác xã : Trên địa bàn có hiều hơn 3 HTX hoạt động sản xuất kinh doanh có hiệu quả cùng tương đồng ngành nghề sản xuất kinh doanh, hoặc ngành nghề kinh doanh bổ trợ cho nhau thì thành lập Liên hiệp HTX để mở rộng quy mô thành viên, quy mô vốn, chuỗi liên kết, không gian hoạt động để phát triển.
- Các HTX hoạt động chưa hiệu quả trên địa bàn xã nên sáp nhập với các HTX hoạt động hiệu quả để tái cơ cấu cùng phát triển.
- Các HTX đã hoạt động hiệu quả ổn định cần nghiên cứu hợp nhất để mở rộng quy mô HTX, mở rộng không gian phát triển, phát triển dịch vụ tốt hơn để xây dựng HTX mạnh.

Tác giả bài viết: BBT