Chanh không hạt tăng giá trị gấp 5 lần nhờ cái bắt tay giữa 'hai nhà'

Đây không chỉ là một sự hợp tác thuần túy mà là một mô hình kiểu mẫu về ứng dụng khoa học công nghệ (KHCN) vào chế biến sâu, mở ra một chuỗi giá trị bền vững và đầy hứa hẹn, đồng thời tối ưu chi phí, tăng sức cạnh tranh và tạo thêm nguồn thu từ hoạt động nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ.

Chế biến sâu là giải pháp cho trái chanh bị ùn ứ

Địa phương mà các thành viên HTX Mỹ Long sinh sống và canh tác từ lâu đã nổi tiếng với thổ nhưỡng và khí hậu đặc biệt thuận lợi cho cây chanh. Từ năm 2007, giống chanh không hạt (hay còn gọi là chanh Vonka) đã được bà con trồng thử nghiệm và phát triển mạnh.

Ưu điểm của giống cây này là cho trái quanh năm, tuổi thọ cao và đặc biệt đáp ứng tốt các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế. Tiền thân là Tổ hợp tác Chanh không hạt, HTX Dịch vụ Nông nghiệp Mỹ Long được thành lập nhằm thống nhất quy trình sản xuất, khắc phục tình trạng sản xuất manh mún.

Hiện tại, HTX đã phát triển được hơn 50ha chanh không hạt đạt chuẩn GlobalGAP và mang lại thu nhập ổn định cho gần 300 thành viên. Nhờ quy trình sản xuất nghiêm ngặt, trái chanh không hạt Mỹ Long đã vượt qua hàng rào kỹ thuật, xuất khẩu chính ngạch sang Hà Lan suốt 6 năm qua, dần khẳng định vị thế thương hiệu chanh Cao Lãnh.

Tuy nhiên, như nhiều mặt hàng nông sản khác, dù đã đạt chuẩn GlobalGAP, trái chanh vẫn luôn đối diện với bài toán lớn về đầu ra và bảo quản. Ông Lê Văn Nam, lãnh đạo HTX, từng chia sẻ những trăn trở sâu sắc: "Thời gian bảo quản ngắn, tính linh hoạt sử dụng còn hạn chế, khiến việc bán chanh tươi đôi khi gặp khó khăn, đặc biệt là khi sản lượng quá lớn hoặc thị trường biến động”.

Đỉnh điểm là giai đoạn dịch bệnh COVID-19, khi chuỗi cung ứng bị đứt gãy, hàng tấn chanh tươi ùn ứ tại vườn. Nỗi lo "được mùa, mất giá" lại hiển hiện, thúc đẩy HTX phải tìm kiếm một giải pháp căn cơ và bền vững hơn: chế biến sâu.

Ông Lê Văn Nam khẳng định về tầm nhìn này: “Hiện tại, chúng tôi đã có đủ các chứng nhận điều kiện để xuất khẩu. Mong mỏi của chúng tôi là làm ra nhiều sản phẩm từ trái chanh, đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu các sản phẩm chế biến sâu ra thị trường thế giới”. Đây chính là động lực để HTX thực hiện bước đột phá chiến lược: liên kết với Trường Đại học Bách khoa TP HCM.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc nâng cao giá trị sản phẩm thông qua chế biến, HTX Mỹ Long đã không tự mò mẫm. Thay vào đó, HTX đã thực hiện một quyết định táo bạo và chiến lược: tìm đến nguồn lực khoa học và công nghệ hàng đầu, đó là Trường Đại học Bách khoa TP HCM.

Quả chanh không hạt tăng giá trị nhờ áp dụng công nghệ chế biến sâu.

Sự liên kết này là kết quả của tầm nhìn chiến lược, đặt nền móng cho sự phát triển bền vững của HTX. HTX đã chủ động mời các nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành từ Khoa Công nghệ Chế biến Thực phẩm – một trong những đơn vị nghiên cứu ứng dụng hàng đầu của cả nước – về Đồng Tháp để khảo sát, tư vấn và chuyển giao công nghệ.

Trước khi có sự can thiệp của các chuyên gia, việc chế biến nước cốt chanh của HTX mang tính thủ công, sản phẩm tuy có hiệu quả ban đầu nhưng thời gian bảo quản ngắn, chất lượng không đồng đều, và chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường thương mại.

Các nhà khoa học của Đại học Bách khoa đã tập trung nghiên cứu và chuyển giao công nghệ cốt lõi. Cụ thể, họ đã tối ưu hóa công thức và quy trình chế biến, nghiên cứu tỉ lệ phối trộn giữa nước cốt chanh GlobalGAP và mật ong tự nhiên (kết hợp với nguồn mật ong từ rừng Tràm Gáo Giồng lân cận) để đảm bảo hương vị, giá trị dinh dưỡng và tính ổn định.

Song song đó, công nghệ cô đặc và bảo quản nhiệt đã được chuyển giao thông qua dây chuyền máy móc thiết bị hiện đại, giúp chiết xuất và cô đặc nước cốt chanh một cách hiệu quả, giữ lại tối đa vitamin C và các hoạt chất sinh học, đồng thời kéo dài thời gian bảo quản sản phẩm mà không cần sử dụng chất bảo quản độc hại.

Ngoài ra, việc tiêu chuẩn hóa quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm cũng được hỗ trợ, giúp HTX xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế như HACCP và ISO 22000:2018.

Mối liên kết này đã đưa HTX Mỹ Long từ một đơn vị sản xuất thô sơ thành một cơ sở chế biến nông sản hiện đại. Nhờ ứng dụng công nghệ chế biến nước cốt chanh mật ong cô đặc từ trường Đại học Bách khoa TP HCM, HTX đã giải quyết triệt để vấn đề màu sắc, độ chua gắt, và sự phân tách trong quá trình bảo quản, tạo ra sản phẩm được người tiêu dùng đánh giá cao.

Kết quả rõ rệt là giá trị trái chanh không hạt đã tăng gấp 4–5 lần so với bán tươi, với sản lượng cung ứng ra thị trường trong nước và xuất khẩu khoảng 15.000 sản phẩm mỗi tháng. Việc đạt được các chứng nhận quốc tế (HACCP, ISO) và chứng nhận trong nước (OCOP 4 sao) là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả của việc ứng dụng KHCN, mở đường cho khả năng xuất khẩu sản phẩm chế biến.

Hiệu quả của sự liên kết này không chỉ dừng lại ở chất lượng sản phẩm mà đã tạo ra một tác động sâu rộng, làm thay đổi toàn bộ chuỗi giá trị cây chanh không hạt tại Mỹ Long.

Trước đây, những quả chanh không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, thường chiếm một tỉ lệ nhất định trong tổng sản lượng, là gánh nặng lớn của thành viên. Giờ đây, những quả chanh này đã trở thành nguồn nguyên liệu đầu vào phù hợp với dây chuyền chế biến sâu, giúp tận dụng tối đa nguyên liệu: 100% trái chanh được thu hoạch, không còn tình trạng bỏ đi.

Chanh loại 1 được xuất khẩu tươi, chanh loại 2, 3 được dùng để chế biến nước cốt. Điều này không chỉ giảm thiểu lãng phí mà còn tạo ra giá trị gia tăng trên từng đơn vị diện tích đất canh tác. Quan trọng hơn, khi chanh tươi gặp khó về đầu ra, sản phẩm chế biến trở thành "cú đệm" vững chắc, đảm bảo thu mua ổn định và không bị phụ thuộc vào sự lên xuống thất thường của thương lái, giúp thành viên an tâm đầu tư sản xuất theo chuẩn GlobalGAP.

Sản phẩm nước cốt chanh mật ong cô đặc đã được công nhận OCOP 4 sao, đưa thương hiệu chanh Mỹ Long lên một tầm cao mới. Sự bảo chứng từ Đại học Bách khoa TP HCM tạo nên niềm tin vững chắc cho người tiêu dùng về chất lượng, quy trình sản xuất và độ an toàn của sản phẩm. Việc chế biến tại chỗ tạo ra việc làm, giữ lại giá trị gia tăng, góp phần thúc đẩy kinh tế nông thôn.

Liên kết đồng kiến tạo

Mô hình liên kết giữa HTX Mỹ Long và Đại học Bách khoa TP HCM là một điển hình cho sự hợp tác hiệu quả giữa nhà nông/doanh nghiệp và nhà khoa học trong cơ chế liên kết 4 nhà. HTX Mỹ Long đã chứng minh được sự chủ động và nhạy bén của mình: Thay vì chỉ tập trung vào sản xuất và chờ đợi giải cứu, HTX đã chủ động tìm đến các chuyên gia. Việc mạnh dạn đầu tư vào chất xám và công nghệ theo sự chuyển giao của nhà khoa học là yếu tố quyết định. HTX đã nhìn nhận chi phí này không phải là gánh nặng, mà là khoản đầu tư cho tương lai và cho sự ổn định của cả chuỗi giá trị.

PGS.TS Huỳnh Kỳ Phương Hạ, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa TP HCM, đánh giá: Nhà trường đang chủ động đẩy mạnh liên kết với doanh nghiệp, để các kết quả nghiên cứu có thể nhanh chóng đi vào ứng dụng thực tế. Nhiều doanh nghiệp, HTX, trong đó có HTX Mỹ Long đã chủ động đến trường, đưa ra đầu bài để cùng nghiên cứu, từ đó thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo bền vững.

Có thể thấy, một hệ sinh thái đồng kiến tạo giữa nhà trường và HTX/doanh nghiệp đang dần hình thành. HTX/doanh nghiệp đưa ra bài toán thực tiễn, còn trường đại học cung cấp tri thức, giải pháp công nghệ và nguồn nhân lực. Sự kết nối sâu giữa HTX/doanh nghiệp – trường học – viện nghiên cứu đang giúp tri thức hàn lâm được ứng dụng hiệu quả vào sản xuất, nâng cao giá trị và sức cạnh tranh cho sản phẩm Việt trên thị trường quốc tế.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, khi yêu cầu về chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tính minh bạch ngày càng cao, việc chế biến sâu dựa trên nền tảng KHCN là con đường tất yếu để nông sản Việt đi xa hơn, bán với giá trị cao hơn. Câu chuyện chanh không hạt của HTX Mỹ Long – Đại học Bách khoa TP HCM là nguồn cảm hứng và là bài học kinh nghiệm quý giá cho hàng trăm HTX nông nghiệp khác trên cả nước đang nỗ lực chuyển mình, kiến tạo một nền nông nghiệp hiện đại và bền vững.